Anadolu'nun Tarihi Mirasları: Sümela Manastırı

Seyahat - Makale

Bontena Seyahat

Altındere vadisi, kendisi ile aynı ismi taşıyan,Trabzon ilinin Maçka ilçesinin Altındere Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Bu vadiye hakim olan Karadağ, renginin koyuluğundan dolayı bu ismi almıştır. Yunanca ismi olan Sou Melá da aynı anlama gelmektedir ve manastırın adının da kaynağının bu olduğu düşünülmektedir. İşte bu dağın yamacı, Sümela Manastırı'na ev sahipliği yapmaktadır. Deniz seviyesinde 1.150 metre, vadi tabanından ise 300 metre yükseklikte kurulu olan Sümela Manastırı, bir Rum Ortodoks manastır ve kilise kompleksidir ve tam adı Panagia Sumela veya Theotokos Sumela'dır, ancak halk arasında da Meryem Ana olarak bilinir.

Sümela Manastırı'nın, Bizans İmparatoru I.Theodosius'un hanedanlığı sürecinde, MS 365-395 yılları arasında inşa edildiği düşünülmektedir. Efsaneye göre, Barnabas ile Sophronios isimli Atinalı iki keşiş, rüyalarında, havari Aziz Lukas’ın yaptığı düşünülen üç ikondan bir tanesi olan Meryem Ana'nın Hz. İsa'yı kollarında tuttuğu ikonun yerini görürler ve her ikisi de birbirinden habersiz olarak deniz yolu ile Trabzon'a gelir ve şu andaki Sümela Manastırı'nın olduğu yerde karşılarlar ve rüyalarını birbirlerine anlattıklarında, tam o noktada manastırın yapımına başlarlar.

Manastırın ilk büyük tadilat ve yenilemesinin, İmparator Justinianus’un emri ile altıncı yüzyılda General Belisarios tarafından yapıldığı bilinmektedir. Ancak Sümela Manastırı'nın mimari açıdan tamamen şekillendirilmesinin ve şimdiki durumuna getirilmesinin Trabzon Komnenosları Prensliği’nden III. Alexios’un (1349-1390) döneminde gerçekleştirildiği, manastırda bulunan fresklerden anlaşılmaktadır. Bu dönem sonrasında Sümela Manastırı'nın önemi artmıştır. Doğu Karadeniz kıyılarının Osmanlı İmparatorluğu egemenliğine girmesinin ardından, manastırın hakları korunmuş ve korunması için fermanlar yayınlanmıştır. Bölgenin İslamlaşmış olmasına rağmen Sümela Manastırı, hem bölge hem de diğer ülkelerdeki Hristiyan alemi için önemini korumuş, Ağustos ayında düzenlenen şenliklerle de her zaman canlı olmuştur. 18'inci yüzyılda büyük bir yenileme çalışması yapılmış ve duvarlar yeni fresklerle süslenmiştir. 19'uncu yüzyılda da yeni binaların eklenmesi ile Sümela Manastırı en ihtişamlı haline kavuşmuştur. Bölgede yaşanan savaş ve siyasi konjonktür nedeni ile Sümela Manastırı 1923 yılında boşaltılmıştır.

Esas olarak ana kaya kilisesi, birkaç şapel, öğrenci odaları, misafirhane, kütüphane, mutfak, ve kutsal ayazma'dan oluşan Sümela Manastırı'na ulaşmak için önce ormanda bir patikada ilerlemek, ardından da dar ve uzun bir merdiveni takip etmek gerekir. Dışarıdan bakıldığında görünen ve yamacı kaplayan kısım göz kamaştırıcı ve baş döndürücüdür. Büyük balkonları ve eşsiz mimarisi ile dikkat çeken bu bölümde keşiş ve misafir odaları yer almaktadır. Sümela Manastırı'nın kalbi olan Kaya Kilisesi fresklerle bezenmiştir ve bu fresklerin üç ayrı dönemde üç ayrı katmak olarak yapıldığı bilinmektedir. Bu eşsiz fresklerde genel olarak Hristiyanlık tarihi, Hz. İsa ve Meryem Ana'nın hayatı ile ilgili kesitler tasvir edilmektedir.

Boşaltılmasının ardından uzun yıllar boyunca bakımsız kalan ancak dinsel ve kültürel önemini koruyan Sümela Manastırı, UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi'nde yer almaktadır. Sümela Manastırı, Hristiyanlar için kutsal sayılan hac noktalarından bir tanesidir. Ana bölümleri hariç 72 odadan oluşan Sümela Manastırı, Eylül 2015'de başlatılan bir restorasyon çalışması ile büyük ölçekte yenilenmiş ve kapılarını hem yurt içi hem de yurtdışı turistlere gururla açmıştır. Yaklaşık üç buçuk yıl süren restorasyon çalışmalarında, bir tarafta merdivenler ve yürüyüş yolları düzenlenirken, diğer taraftan da çok önemli yeni bölümlere ulaşılmıştır. Restorasyon çalışmaları sırasında ortaya çıkan gizli geçitle ulaşılan, 'Cennet ve Cehennem' ve 'Ölüm ve Yaşam'ı tasvir eden fresklerle süslenmiş yeni bir şapel keşfedilmiştir. Ayrıca bir 'Çile Odası' ve 'Gözetleme Şapeli' de gün yüzüne çıkartılmıştır.

Bölgesel olarak Trabzon'un, genel olarak da Anadolu'nun en önemli tarihi değerlerinden bir tanesi olan Sümela Manastırı, Hristiyanlık için olan önemi nedeni ile, medeniyetler arasında bağ kuran bir yapıdır. Anadolu'nun tamamını gezdim ve gördüm diyebilmek için, o orman patikasından yürümek, basamakları tek tek tırmanmak ve ihtişamlı yapıyı, odalarını, kaya kilisesini ve eşsiz fresklerini görmek şarttır.